Kovid-19 salgını sonrası ekonomilerin toparlanmaya başladığı 2021 yazında ortaya çıkan arz-talep dengesizliği, Rusya’nın 24 Şubat’ta Ukrayna’da başlattığı savaş sonrası kriz olan güç krizinin başlamasına neden olsa da, 2022 derinleşti. Batılı ülkelerin Rusya’ya uyguladığı ambargolara karşı Rusya, özellikle Avrupa’ya olan gaz akışını da büyük ölçüde azalttı.
Avrupa Birliği (AB), doğal gaz depolarını doldurmak, alternatif kaynaklar bulmak ve Rus gazına bağımlılığı azaltmak için çeşitli önlemler alırken, piyasalardaki olağanüstü durum gaz fiyatlarının rekor seviyelere ulaşmasına neden oldu.
Avrupa’nın en derin doğal gaz ticaret noktası olan Hollanda merkezli TTF’de işlem gören vadeli işlem sözleşmelerinin fiyatı Eylül 2021’de megavat saat başına 30 avro idi, bir yıl boyunca hep artarak yüzde 1000’in üzerinde artışla megavat başına 346’ya yükseldi. Ağustos 2022’de saat. Euro’ya kadar.
02
Bir yılda yüzde 76 azaldı
Savaşın başlamasından önceki gün olan 23 Şubat’ta doğal gazın megavat saat fiyatı 87 avroydu. AB gaz depolarında beklenenden yüksek doluluk oranları ve ılıman hava koşulları sayesinde gaz talebindeki düşüş, bu kış olası gaz kısıtlamalarının önüne geçerek fiyatların gerilemesine neden oldu.
TTF’de, vadesi Nisan 2023 olan sözleşmeler, megavat-saat gaz başına yaklaşık 50 avrodan işlem görüyor.
Avrupa’da gazda Rusya’ya bağımlılığı azaltmak için alınan tedbirler ve yeni altyapı yatırımları gaz piyasasında pek çok “ilk” olarak öne çıkarken, AB’nin Rusya’dan yaptığı gaz ithalatı bir yılda yüzde 76 azaldı.
03
AB’nin ABD’den LNG ithalatı yüzde 143 arttı
Araştırma kuruluşu Güç Ekonomisi ve Finansal Analiz Enstitüsü’nün (IEEFA) Avrupalı Analisti Ana Maria Jaller-Makarewicz, savaşın ilk yılında gaz piyasalarında yaşanan inanılmaz dönüşü değerlendirdi.
Ukrayna’daki savaş öncesi Avrupa’nın gaz ithalatının yüzde 40’ı Rusya’dan yapılırken, Avrupa’nın sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ithalatını yüzde 60 artırması bu bağımlılığın azalmasında etkili oldu.
Avrupa’nın ABD’den LNG ithalatı 2022’de yüzde 143 artarken, Katar’dan yabancı alımı yüzde 23 arttı. Rusya’dan LNG alımları da geçen yıl 2021’e göre yüzde 12 arttı.
04
LNG ithalatı yüzde 55 arttı
Avrupa’daki Rus LNG’sinin en büyük alıcıları Fransa, İspanya, Belçika ve Hollanda idi. Fransa, İspanya ve Belçika’nın Rusya’dan yaptığı LNG ithalatı toplamda yüzde 55 arttı. Hırvatistan, Litvanya, Portekiz, İsveç ve Birleşik Krallık geçen yıl Rus LNG alımlarını keskin bir şekilde azalttı. İngiltere, 1 Ocak 2023 itibariyle Rus LNG ithalatını tamamen durdurdu.
Avrupa’nın LNG alımlarındaki artış, spot piyasada LNG fiyatlarını rekor seviyelere taşımış ve arz sıkıntısı yaşanmasına neden olmuştur. LNG artık değerli, riskli ve değişken bir küresel dal olarak tanımlanmaktadır.
05
Alınan yeni önlemler
Savaşın ilk yılında Avrupa’da Rus gazına bağımlılığı azaltmak amacıyla talebi kısmak ve ithalat altyapısını iyileştirmek için yeni önlemler alındı. En az 11 ülke, 2027 yılına kadar ısınma için fosil yakıtların kullanımını sınırlama veya yasaklama kararı aldı. Isı pompası satışları rekor kırdı, Avrupa’daki ısı pompası satışları 2019’da ikiye katlanarak 3 milyona ulaştı. AB’de 41,4 gigawatt yeni güneş enerjisi kapasitesi kuruldu. Bu rakam, 2021 yılına göre yüzde 47’lik bir artış anlamına geliyor. Bu yıl 50 gigawatt, 2026’da ise 86 gigawatt güneş enerjisi kapasitesinin eklenmesi bekleniyor.
06
Planlanan yüzen gemiler
Savaşın başlamasının ardından, bazı ülkeler Rus gazına bağımlılığı azaltmak için yeni LNG terminali projeleri duyururken, diğerleri mevcut altyapılarını genişletti.
Almanya, karada üç LNG terminali projesi planlarken, 6 yüzer LNG depolama ve gazlaştırma ünitesi (FSRU) planlarını hızlandırdı. İtalya’da iki FSRU projesi şu anda Snam tarafından geliştirilmektedir ve bazı potansiyel yeni kara terminalleri de değerlendirilmektedir. Finlandiya ve Estonya hızla ortak bir FSRU projesi geliştirmeye karar verdiler. Ayrıca Estonya’daki Paldiski LNG terminali projesi de tamamlandı. Fransa bir FSRU ve Yunanistan iki FSRU projesi duyurdu. Hırvat hükümeti, Krk LNG terminalinin kapasitesini yılda 2,6 milyar metreküpten 6,1 milyar metreküpe çıkarmaya karar verdi. Almanya’nın ilk LNG terminali olan Uniper tarafından geliştirilen Hollanda’nın Eemshaven şehrinde yıllık 8 milyar metreküp kapasiteli yüzer LNG terminali ve Wilhelmshaven’da bulunan 7,5 milyar metreküp kapasiteli LNG terminali 2022 yılında faaliyete geçmiştir.
Öte yandan LNG altyapısındaki genişlemenin önümüzdeki yıllarda Avrupa için büyük risk oluşturduğu belirlendi. AB’nin yenilenebilir enerji hedeflerinin gerçekleşmesiyle birlikte LNG talebi 2030’da 150 milyar metreküp civarında, 2022’de ise 175 milyar metreküpün altına inecek. Bu, Avrupa’daki LNG terminallerinin kullanım oranlarının yüzde 40’a düşeceği anlamına geliyor.
07
Benzin depoları boş kaldı
Savaşın ilk yılında, Avrupa enerji sektörünün “yapısal zayıflığı ve uyarlanabilirliği” eş zamanlı olarak kendini gösterdi.
Rusya, 2021 yazının prestijiyle AB’deki gaz tanklarını boşaltmaya başladı ve AB’nin tankları doldurmak için 33 milyar metreküp ek gaza ihtiyacı vardı. Ardından Rusya, 2022’de AB’ye yaptığı gaz ithalatını yüzde 76 oranında azalttı. AB, gaz talebini yüzde 10’dan fazla azaltarak ve LNG ithalatını neredeyse ikiye katlayarak bununla başa çıkabildi.
08
12 milyar avrodan 100 milyar avroya
TTF gaz fiyatı ilk kez normal seviyesine göre 10 ila 15 kat artarak tarihi seviyeleri gördü. Sonuç olarak, gaz tanklarının doldurulması AB’ye ilk kez 100 milyar avroya, yani son 10 yılda yılda ortalama 12 milyar avroya mal oldu. Ayrıca, Rusya ile AB arasındaki iki ana gaz hattı olan Kuzey Akım ve Yamal ilk kez yaklaşık iki hafta boyunca durma noktasına geldi. Bu dönemde faaliyetlerin olağan olarak durdurulması bakım çalışmaları için olurken, bu kez derin suların boru bordürlerine akması nedeniyle sınırlar devre dışı bırakıldı. Avrupa çapında LNG altyapısı ilk kez bu kadar kısa sürede genişledi.
AB ilk kez Rus kömürü, ham petrolü ve petrol ürünlerine ambargo uyguladı. Böylece AB’nin gaz tüketiminde yüzde 40, petrolde yüzde 25, petrol işlerinde yüzde 15 ve kömürde yüzde 60 olan Rusya’ya bağımlılığı büyük ölçüde ortadan kalktı.
Tarihi seviyelerin ardından düşüş trendine giren gaz fiyatlarının, doğalgaz depolarının yeniden doldurulacağı yaz döneminde yükselmeye başlayabileceği uyarısı yapıldı.
